نام مبارک امام پنجم محمد(ع) و لقب ایشان حضرت باقر بود. همچنین به ایشان باقرالعلوم نیز گفته می شد بدین جهت که آن امام همام دریای دانش را شکافت و اسرار علوم را آشکارا ساخت .
القاب دیگری مانند شاکر و صابر و هادی نیز برای آن حضرت ذکر کرده اند که هریک باز گوینده صفتی از صفات آن امام بزرگوار بوده است .
کنیه امام باقر علیه السلام " ابوجعفر " بود . مادر ایشان فاطمه دختر امام حسن مجتبی ( ع ) و پدر ایشان حضرت سیدالساجدین امام زین العابدین ( ع ) بودند. بنابراین نسبت آن حضرت از طرف مادر به سبط اکبر حضرت امام حسن ( ع) و از سوی پدر به امام حسین ( ع ) می رسید .
تولد حضرت باقر(ع ) در سوم ماه صفر سال ۵۷هجری در مدینه اتفاق افتاد . در واقعه جانگداز کربلا همراه پدر و در کنار جدش حضرت سید الشهداء کودکی بود که حدود چهار سال سن داشتند.
دوران امامت امام محمد باقر ( ع ) از سال ۹۵هجری که سال شهادت امام زین العابدین (ع ) است آغاز شد و تا سال ۱۱۴هجری قمری یعنی مدت ۱۹سال و چند ماه ادامه داشته است .
یکی از مهمترین اقداماتی که در دوره امامت امام محمد باقر (ع ) و فرزند ایشان امام جعفر صادق (ع ) به وقوع پیوست نشر تعلیمات اصیل اسلامی و معارف حقه بود و به نوعی این امامان همام دانشگاه تشیع و علوم اسلامی را پایه ریزی نمودند.
در مکتب تربیتی امام باقر ( ع ) علم و فضیلت به مردم آموخته شد و به واقع نام ایشان را باقرالعلوم نهاده اند.
امام باقر ( ع ) دارای خصال ستوده و مؤدب به آداب اسلامی بود . سیرت و صورتش ستوده بود . پیوسته لباس تمیز و نو می پوشید . در کمال وقار و شکوه حرکت می فرمود.
پنجمین اختر تابناک امامت و ولایت حضرت امام محمد باقر (ع) سرانجام در سال ۱۱۴ هجری قمری و در سن ۵۷ سالگی با توطئه مرموز و مخفیانه هشام بن عبدالملک دهمین خلیفۀ اموی در شهر مدینه مسموم شد و به شهادت رسید و پیکر پاک ایشان در قبرستان بقیع در کنار جد بزرگوارشان امام حسن مجتبی (ع) و پدر ارجمندشان امام سجاد (ع) به خاک سپرده شد.
از آن امام همام احادیث گرانبهایی نقل شده است.
امام محمد باقر علیه السلام: هر چشمی روز قیامت گریان است، جز سه چشم: چشمی که در راه خدا شب را بیدار باشد، چشمی که از ترس خدا گریان شود، و چشمی که از محرمات الهی و گناهان بسته شود.
کافی، ج 2، ص (80)