پيشينه حج در روايات به حضرت آدم عليهالسلام ميرسد به گونهاي كه پيامبران بسياري همچون حضرت نوح، ابراهيم، موسي، يونس، عيسي، داوود و سليمان از حجگزاران برشمرده شدهاند. اهميت حج تا جايي است كه در قرآن، احاديث و روايات اسلامي موارد بسياري را به خود اختصاص داده است. در حديثي از حضرت امام صادق عليهالسلام آمده است كه ايشان ميفرمايند: «كسانی كه حج و عمره بجا آورند مهمان خدا هستند هرچه بخواهند، خدا به آنها میدهد و هر دعایی كنند به اجابت میرسد و اگر درباره كسی شفاعت كنند پذیرفته میشود... و اگر در این راه بمیرند، خداوند تمام گناهان آنها را میبخشد.»
با اين حال توجه به ابعاد مادي حج و نگريستن بدان به عنوان سفري سياحتي، ابعاد معنوي را براي برخي حجگزاران كمرنگ كرده است، حضور در بازار و بازارگردي در مدت اندك حضور زائران بخشزيادي از وقت و توان افرادي كه سالها منتظر آن لحظات بودهاند را به خود اختصاص ميدهد و اين موضوعي بوده است كه از جمله آفتهاي مسئله مهمي همچون حج است. يكي از نكات مهمي كه در سالهاي اخير نيز در بيانات رهبر معظم انقلاب بدان اشاره شده است، همين موضوع بازارگردي بوده است. در زير به گزيدهاي از بيانات مقاممعظم رهبري در اين زمينه در سالهاي گذشته اشاره شده است:
برخي جنبههاي حج، تحتالشعاع بعضي عادات است
بعضي از عاداتي كه در بين مردم هست، بايد كم شود و تحتالشعاع جنبه حج قرار بگيرد. نميگوييم بعضي از خريدها به كلي موقوف بشود، ليكن درحدي باشد كه مساسي با حيثيت جامعه انقلابي و ملت بزرگ ما پيدا نكند.
(1370/3/1)
انگيزه بازارگردي و سوغاتخري در حج بايد كم شود
اين انگيزه بازارگردي و سوغاتخري و اينها را بايد كم كرد...کساني که به مکه ميروند، مکه را فداي بازارگردي و دکانگردي نکنند. مکه بالاتر از اين حرفهاست. ميتوانند بعداً يک سفر هم براي تجارت بروند و هرجا ميخواهند بگردند. اما در حج، اين «ايام معلومات» را براي خودشان و براي زيارت و توجه و تذکر نگه دارند و آن را فداي کارهاي بيارزش نکنند... نگاه به حج به صورت يك سفر گردشي يا خداي نكرده با يك اهداف ديگر كه ديگر آنها قابل ذكر هم نيست. ولي اين نفس و هواي انسان، انسان را به خيلي جاها ميكشاند. بايد اينها را مراقبت و جلوگيري كرد.
(1373/1/31)
سرگرميهاي معمولي دنيوي درحج، بلاي بزرگي براي حاجي است
سرگرم شدن به زخارف پوچ، بيارزش و سرگرميهاي معمولي دنيوي درحج، بلاي بزرگي براي حاجي است كه پول خود را خرج ميكند، عمر خود را مصرف ميكند، از جسم و جان خود مايه ميگذارد، آن وقت دست خالي برگردد؟! دست خالي برگشتن از حج يعني توفيق نيافتن به بازسازي اخلاقي، به عبرتگيري، بيبهرهمندي معنوي، اين دست خالي برگشتن است؛ حيف نيست؟ مگر عمر انسان چقدر است؟ مگر اين توفيق چند بار براي انسان دست ميدهد؟
(1377/11/28)
برخي هنگام اقامه نماز جماعت مشغول تماشاي اجناس هستند
از جمله غفلتهاي احتمالي در حج، يکي اين است که کساني بهجاي شرکت در نمازهاي جماعت، به جاي طواف مستحبي، بهجاي حضور در فضاي معطر مسجدالحرام يا مسجدالنبي ـکه از دوران افتخار اسلام و دوران وحي و بعثت، اين همه خاطرات در اين دو محل وجود دارد- سراغ زرق و برقهاي بيارزش و پوچ و بازارها و مغازهها بروند، براي اينکه جيب دولتهاي بيگانه لاابالي نسبت به منافع مسلمين را پر کنند؛ جيب کارگر و سرمايهدار آنها را با پول ايراني و با ثروت مليشان پر کنند. به جاي شرکت در نماز جماعت، به بازارگردي و دکانگردي بروند و اجناس را تماشا کنند... انسان متاسف ميشود وقتي بشنود هنگامي که جمعيت باشکوه در مسجدالحرام يا مسجدالنبي مشغول اقامه جماعتند يا به اقامه جماعت ميشتابند، تعداد معدودي حاجي ايراني- يا مرد يا زن- سراغ بازارها بروند؛ کيسهها را زير بغل بگيرند و اجناسي را که در شهر خودشان گاهي ارزانتر و بهتر از آنجا ميتوانند پيدا کنند، بگيرند بيايند.
(1383/9/30)
سوغات، اخلاق و روحياتي است كه با خود ميآوريد
اين بهتر و مفيدتر و مهمتر است که انسان به نماز، به عبادت، به ذکر، به توجه و به حضور در جماعات بپردازد؛ اينها دستاورد واقعي حج است؛ سوغات، اينهاست. سوغات، معنويتي است که شما در خودتان ذخيره ميکنيد و ميآوريد؛ اخلاق و روحياتي است که با خودتان ميآوريد. ما ديدهايم کساني را که وقتي از حج برميگردند، چهره و رفتار و کلام و ظاهر و باطن آنها انسان را موعظه ميکند و تحت تاثير قرار ميدهد؛ اين خوب است؛ اين سوغات واقعي است...چه غافلند کسانيکه مراسم حج و ايام حج و مناسک حج را به وسيله پرداختن به امور دنيايي کمرنگ ميکنند.
(1383/9/30)
كالاهاي معمولي زندگي همه جا هست اما زيارت خانه خدا خير
انسان گاهي خيلي متاسف ميشود که بعضي به آنجا بروند و دنبال کالاهايي بگردند که اين کالاها را همهجا ميشود پيدا کرد! بعضي، عمر و پول و آبرو و وقت عزيزشان را صرف ميکنند تا به بازارهاي گوناگون بروند و اين کالاها را بياورند؛ اينها کالاهاي معمولي زندگي است و همهجا وجود دارد. در آنجا کالايي هست که در هيچجاي ديگر نيست: کالاي رضاي الهي، زيارت خانه خدا، زيارت قبر مطهر پيغمبر؛ اين کجا ديگر پيدا ميشود؟ اين مکان و اين زمان را ديگر کجا ميشود پيدا کرد؟ از اين فرصت بايد همه استفاده کنند. شما که ميزبانان و مهمانداران و خدمتگزاران حجاج هستيد، اين نکات را بايد دائم بهيکايک آنهايادآور شويد.
(1383/9/30)
انگيزههاي مادي حج بايد دور شود
حج جايي است كه بايد هر چه ممكن است انسان از انگيزههاي دنيوي و مادي جدا و دور بشود... اين انگيزههاي مادي بايد در حج ـچه در حاجي، چه در همراه، چه در كارگزارـ دور شود.
(1385/9/1)
اعمال حج را با انگيزههاي كوچك دنيايي باطل نكنيد
اعمال را با تدبر انجام دادن؛ اين طواف، اين سعي، اين وقوف، اين حالت خضوع و خشوع، اين رعايت محرمات و ممنوعات دوران احرام؛ هركدام از اينها يك درس است. اين را حجاج محترم ما و برادران و خواهران عزيز ما با وارد كردن انگيزههاي كوچك دنيايي باطل نكنند؛ مثل همين خريدن جنسي از فلان مغازه. خود اين مبتلا شدن به مراجعه به مراكز فروش براي يك چيز كم اهميت، يك بلا و يك مشكل است و ملابساتي كه دارد.
(1386/8/23)
ارز و عِرض خودتان را پاي كالاهاي بيكيفيت در موسم حج نريزيد
من با سوغاتي خريدن مخالف نيستم، اما با اين بازارگرديها چرا؛ خيلي بد است. يك عدهاي عطش بازارگردي دارند؛ اينها ملت شما را، مردم شما را سبك ميكند؛ حيف است. ميروند يك جنسهايي را ميخرند، غالباً هم جنسهاي بيكيفيت از كشورهاي دوردست سودجو كه با همان كمپانيهاي داخل آن كشور ميزبان بند و بست دارند. براي حجاج جنس بدلي و بيكيفيت درست ميكنند ميآورند توي اين بازارها ميريزند، شما هم ميرويد اين ارز خودتان را و عرض خودتان را ميريزيد براي اين كه اين كالاهاي بيكيفيت را خريداري كنيد. امروز در كشور ما خوشبختانه كالاهاي داخلي با كيفيت خوب، متنوع، زيبا، ساختهشده دست كارگر ايراني - برادر خودتان - فراوان است. بعضيها قبل از اين كه سفر مكه بروند، سوغاتيهاي سفر را در اينجا ميخرند - كار خوبي است - نگه ميدارند؛ بعد كه برگشتند، همانهايي را كه در بازار شهر خودشان تهيه كردهاند، به عنوان سوغاتي ميدهند. هديه سفر است ديگر، خوب است. اين كار، خيلي كار خوبي است. بعضيها به عنوان چيز متبرك، از آنجا سوغاتي ميآورند؛ تبركي ندارد. اين جانمازهايي كه در سنندج و كردستانِ خودمان ميبافند، به مراتب از جانمازهايي كه از آنجا ميآورند، بهتر است. برادر خودتان را تقويت كنيد، ساخت دست او را كه هم زيباتر است، هم بهتر است، بخريد و اين را به عنوان سوغاتي بدهيد. اين را آنجا ببريد و به افرادي كه دوست داريد، سوغاتي بدهيد. همه اجناس خودمان همين طور است؛ حالا من جانماز را مثال زدم كه مقدسترين است. اينها را رعايت كنيد.
(1390/11/7)