امام حسن مجتبی(ع) دومین پیشوای شیعیان است که با نگاهی واقع گرایانه به مسایل مهم و اساسی مسلمانان می نگریست و می کوشید تا جامعه اسلامی را در روزگار تفرقه و نفاق با هدایت و آگاهی بخشی به سرمنزل مقصود رهنمون سازد.

حسن بن علی بن ابی طالب(ع) در نیمه ماه رمضان سال سوم هجرت در شهر مدینه دیده به جهان گشود. پدر ایشان حضرت علی(ع) و مادر بزرگوار این امام همام حضرت فاطمه(س) بودند. کنیه امام حسن(ع)، ابو محمد محسوب می شد که پیامبر اکرم(ص) به آن والامقام نسبت دادند.
ایشان بیشتر از هفت سال از هنگامه پیامبری آخرین فرستاده حق را درک کرد تا آن که با رحلت حضرت محمد(ص) و شهادت حضرت زهرا(س)، همراه و یاری رسان پدر در مسیر گسترش دین اسلام شد.
امام حسن مجتبی(ع) اهل جود و بخشش بود در روایت های فراوانی در این باره آمده است. علامه مجلسی صاحب کتاب «بحار الانوار» از کتاب «حلیة الاولیاء» نقل می کند: «امام حسن(ع) دو بار تمام زندگی اش را در راه خدا میان مستمندان تقسیم کرد.»
امام دوم شیعیان در کمال و فضیلت های انسانی همچون پدر و جد بزرگوار خویش بود. ایشان پس از شهادت امام علی(ع) به مقام امامت رسید، بر پایه گفته شیخ مفید بیعت با امام حسن مجتبی(ع)، در روز جمعه، 21 رمضان 40 هجری قمری صورت پذیرفت و از آن پس ایشان نزدیک به شش ماه به اداره امور مسلمانان پرداخت. در این مدت معاویه که دشمن سرسخت حضرت علی(ع) و اهل بیت(ع) و سال ها برای دستیابی به خلافت جنگیده بود؛ به عراق مکان خلافت امام حسن(ع) لشگر کشید و در این مسیر گروه خوارج نیز با وی همکاری کردند. در برابر این دشمنان دین اسلام، طرفداران علی ابن ابیطالب(ع) و جمعی از مهاجران و انصار بودند که با هجرت به کوفه در آن شهر سکونت داشتند، آنها بارها مراتب اخلاص و ایمان خود را در تمامی ثابت کرده بودند و از یاران راستین خاندان پیامبر(ص) به شمار می رفتند.
امام حسن(ع) وقتی طغیان و عصیان معاویه را در برابر خود دید با نگارش نامه هایی او را به اطاعت و پرهیز از توطئه و خونریزی فرا خواند اما معاویه در پاسخ به امام(ع) تنها به این امر استدلال کرد که من در حکومت با سابقه تر و در این امر آزموده تر و به سال از تو بزرگترم همین و دیگر هیچ!.
امام حسن(ع) در نهایت با توجه به عوامل گوناگون برای رویارویی با ستیزه جویی های معاویه اعلام جهاد کرد اما در این میان امویان موفق شدند تا با فریب برخی از افراد، آنها را با خود همراه سازند و به ایجاد نفاق در سپاه امام حسن(ع) بپردازد. به همین علت دومین پیشوای شیعیان در 41هجری قمری پیشنهاد معاویه مبنی بر صلح را بنابر مصلحت مسلمانان و جلوگیری از جنگ پذیرفت تا شریعت اسلام را پاسداری کند.
سرانجام این امام بزرگوار در 47 سالگی با دسیسه و نیرنگ معاویه به دست همسرش جعده دختر اشعث کندی به شهادت رسید و در آرامگاه بقیع به خاک سپرده شد.